روش های تثبیت آیات حفظ شده

تثبیت یعنی دوباره خوانی محفوظات قبلی از حفظ و بازآوری آنها در ذهن جهت ثبات بیشتر و ماندگاری بهتر در حافظه بلند مدت.

همانطور که اشاره شد، مهم ترین کار حافظ، انتقال محفوظات کوتاه مدت به بلند مدت است. حفظ قرآن خیلی کار سخت و پیچیده ای نیست، اما نگه داشتن محفوظات در ذهن با توجه به اینکه محفوظات دائما در حال بیشتر شدن است، کار مشکلی است و باید برای آن یک برنامه ریزی دقیق داشت.

اجازه دهید برای روشن شدن اهمیت جایگاه تثبیت در حفظ قرآن کریم، مثالی را عرض نماییم. فرض کنید که شما می خواهید سوره ی مبارکه بقره (که بزرگترین سوره ی قرآن نیز هست) را حفظ کنید. تصمیم خود را گرفته و شروع به حفظ آن می نمایید. برای خود اینگونه برنامه ریزی کردید که روزی یک صفحه از سوره ی مبارکه ی بقره را حفظ کنید ( و یا کمتر و بیشتر، حتما میزان حفظ خود را بر اساس توانایی و وقتی که در روز می توانید بدان اختصاص دهید تنظیم نمایید)

در صفحات اول ظاهرا مشکلی ندارید، اما  هر چه بر حجم محفوظات شما اضافه می گردد، اندک اندک مشکلات را درک خواهید نمود. بعد از حفظ ده صفحه از سوره ی مبارکه ی بقره، احساس می کنید که در حفظ خوانی آنها از اول تا انتها، با مشکلات جدی روبرو هستین و این مسئله زمانی که محفوظات شما به بیش از بیست و یا سی صفحه برسد نمود بیشتری پیدا می کند.

مشکل شما این است که شما زمان اختصاصی برای امر تثبیت نداشته اید و روزانه فقط صفحه مورد نظر را حفظ نموده و صفحات گذشته را در ذهن به تثبیت نرسانده اید. برای رفع این مشکل باید برنامه ی تثبیت منظمی داشته باشید.

همانطور که اشاره شده، زمان روزانه خود را (که اختصاص به قرآن می دهید) بر دو قسمت تقسیم نموده و یک قسمت آن را به امر ثبیت بپردازید. به یاد داشته باشید که حتما بین زمان حفظ و تثبیتتان حد اقل دو الی سه ساعت فاصله ی زمانی باشد. زمان تثبیت خود را نیز تقسیم به دو بخش کنید. بخش اول تثبیت محفوظات همان روز و بخش دوم تثبیت محفوظات روزهای گذشته.

تثبیت روزانه، هفتگی و سوره ای  

توجه به این نکته بسیار حائز اهمیت است که حفظ و تثبیت خود را به شکل سوره ای دنبال کنید، فارق از اینکه سوره ی مد نظر شما چند جزء دارد (چرا که شما با توجه به معنا و مفهوم آیات، آنها را حفظ می کنید) لذا ساختار جزء را فراموش کرده و بعد از اتمام  حفظ یک سوره (به طور کامل) به تثبیت آن بپردازید.

فرض کنید که زمان تثبیت شما شبهاست و صفحه ی مورد نظر را صبح همان روز حفظ کردید. حتما بعد از ظهر و یا شب، در یک موقعیت مناسب به تثبیت محفوظات روزانه خود بپردازید و  به یاد داشته باشید که هرگز نباید از زمان تثبیت خود کم کنید. ولو اینکه در دقائق اولیه ی زمان تثبیت به روانخوانی در حفظ صفحه رسیده باشید.(مهم)

نثبیت هفتگی

با این فرض که شما روزی یک صفحه حفظ می کنید در هفته (به استثنای جمعه) حد اقل پنج و حد اکثر شش صفحه حفظ می نمایید. بعد از تثبیت روزانه (که منحصر به نثبیت محفوظات همان روز شماست) برای جمعه ها و یا پنجشنبه ها تثبیت هفتگیتان را برنامه ریزی کرده و محفوظات کل هفته ی گذشته ی خود را مرور کنید.

در صورت بالا رفتن حجم محفوظات (مثلا سوره ی مبارکه بقره که دارای چهل و نه صفحه می باشد) در تثبیت، آن را به دسته های ده صفحه ای تقسیم کرده و بعد از تثبیت ده صفحه ی اول، منتقل به ده صفحه ی دوم  و به همین شکل تا انتهای سوره عمل نموده و بعد از اتمام، کل سوره را یک جا پاسخ دهید.

ضرورتا در تمام مراحل تثبیت، از کسی بخواهید که از شما پرسش کند چرا که پرسش در ارتقای سطح کیفی شما بسیار تأثیر گذار است.

تثبیت کل قرآن

برای حفاظی که حجم بالایی از قرآن را نیز حفظ کرده اند، روش تثبیت سوره ای را پیشنهاد می کنیم. به یاد داشته باشید تا تثبیت یک سوره (و تثبیت مفاهیم آن در ذهنتان) به ثبات مطلوب نرسیده، هرگز سراغ سوره ی بعدی نروید.

برای حفاظ کل قرآن نیز پیشنهاد مشابهی جهت تثبیت می شود با این تفاوت که قرآن را به سه بخش تقسیم نمایید. بخش اول تا انتهای سوره ی توبه، بخش دوم از سوره یونس تا انتهای سوره ی عنکبوت و بخش سوم از سوره روم تا آخر قرآن کریم.

سپس شروع به تثبیت بخش اول نموده (به شکل سوره ای) و بعد از اتمام بخش اول، یک جا تمام آن را پاسخ داده و در صورت آمادگی منتقل به بخش دوم شوید و به همین ترتیب تا انتهای قرآن.

تکرار چند باره ی تثبیت به این شکل، توانایی شما را در بازآوری اطلاعات حفظ شده زیاد کرده و در نهایت بسیاری از سور و آیات برای شما ملکه می شود

اصل اول استفاده از تصویر ذهنی آیات و صفحات

یکی از راه های مناسب حفظ، داشتن تصویر ذهنی از محفوظات است. مغز انسانها اشیاء، نوشته ها، تصاویر و . که از آنها تصویر قبلی ذهنی دارند را بهتر به خاطر می سپارد. برای نمونه اگر شما به تابلویی که در منزل دارید چندین بار نگاه کنید، ناخداگاه از آن تصویری در ذهن شما ایجاد می شود. این تصویر می تواند شامل جزئیات فراوانی باشد که در منظر اول، شما به آن توجهی ندارید. فرض کنید که در مکانی دیگر، همان تابلو را مشاهده کنید. چه اتفاقی می افتد؟ بلافاصله ذهنتان شما را به سوی تصویر قبلی این تابلو که در ذهن دارید هدایت می کند، یعنی تابلوی خودتان در  خانه و این باز آوری اطلاعات ممکن است همراه با جزئیات فراوانی باشد، مانند: نحوه ی خرید تابلو، شخصی که آن را به شما هدیه داده، یا اینکه چه کسی آن را نصب کرده و غیره. بنابراین می بینید که تصاویر ذهنی چه قدر در به خاطر سپردن و تثبیت اطلاعات در ذهن به شما کمک می کند.

از این تکنیک می توان در حفظ قرآن استفاده نمود:

پیشنهاد می شود که قبل از حفظ صفحه ی مد نظر، سعی کنید از آن تصویر قوی در ذهن خود ایجاد کنید. نگاه کردن دقیق به صفحه و به خاطر سپردن جایگاه آیه در صفحه می تواند بسیار مثمر ثمر باشد.

اما از همه مهمتر برای تصویر سازی ذهنی، توجه به ترجمه و تفاسیر آیات صفحه می باشد. ابتدا به ترجمه آیات پرداخته و ضمن مطالعه ترجمه ی صفحه، سعی کنید معنای کلمات سخت آن صفحه را به ذهن بسپارید. سپس به تفسیر آیات پرداخته و مختصری از تفسیر آیات مربوطه را مطالعه نمایید تا ضمن بهره مندی از تفسیر، تصویری کاملا قوی از صفحه در ذهن شما پدید آید،  سپس صفحه را به روشی که ذیلا خواهد آمد حفظ نمایید.

اگر در غالب کلاس قرآن را حفظ می کنید، پیشنهاد می شود که ساعت کلاس را به پرسش و پرداختن به ترجمه و مختصر تفسیر گذرانده و امر حفظ را در منزل انجام دهید. در واقع تصویر ذهنی از صفحه یا صفحات، قویا در کلاس ایجاد می شود و در منزل آنها را راحت تر حفظ کنید.

خواهید دید که با این روش حفظ صفحاتی که از آنها تصویر ذهنی گرفتید، در مقایسه با صفحاتی که تصویری از آنها در ذهن شما حک نشده، بسیار بسیار سهل تر و راحت تر خواهد بود.

اصل دوم استفاده از تکنیک برجسته سازی

اگر از شما سئوال شود که چه خاطراتی از مسافرت خود دارید قطعا تمام دقائق آن را به خاطر نیاورده، بلکه نکات برجسته ی آن را بیان می کنید. حال ممکن نکات برجسته ی سفر شما مثبت و یا منفی باشد. نکته ای که حائز اهمیت است این است که نکات برجسته، کمک می کند که اطلاعات قبل و بعد آن، در ذهن شما بازآوری شود. این یکی از قابلیتهای ذهن شماست که برجسته ها، نقطه ی ثقل  بازآوری سریع تر اطلاعات در مغز شماست. از این تکنیک می توان با اتکاء به فهم قرآن، در جهت حفظ آیات استفاده نمود.

توضیح اینکه شما در هر صفحه، یک آیه را با توجه با مفهوم و موضوع  در ذهن برجسته کرده و آن را در قرآن مخصوص حفظ خود، رنگی می کنید (که در یک نگاه برای شما برجسته باشد) و به ذهن  بسپارید که مثلا این آیه در این صفحه در مورد حضرت علی (ع) و یا هر موضوع دیگری است و موضوع آن را کاملا به ذهن بسپارید.

با کمک این تکنیک شما این قابلیت را پیدا می کنید تا ارتباط مفهومی و معنایی بین آیات را پیدا نموده و آیات قبل و بعد از آیه مورد نظر را به یاد آورید.

پیشنهاد می شود که برای حفظ یک صفحه، ابتدا آیه ی برجسته ی آن را حفظ نمایید تا شکل برجستگی آن کاملا در مغزتان حک شود. بعد از حفظ آیه ی برجسته در صفحه، شروع به حفظ ترتیبی از اول صفحه نمایید.

مزیت بسیار خوبی که این روش دارد این است که علاوه بر به یاد آوردن جایگاه آیه در ذهن و بعد از آن آیات دیگر، شما تبدیل به یک معجم موضوعی قرآن می شوید و در مورد موضوعات مختلف، آیات را به شکل برجسته در ذهن خواهید داشت و این توانمندی علمی بسیار مطلوبی است که در مورد موضوعات مختلف، آیات مربوطه را تلاوت می کنید.(دقت کنید)

دیگر مزیت این شیوه این است که اگر سابقه ی کار حفظ قرآن را داشته باشید، می دانید که دو مشکل عمده ای که حفاظ از آن رنج می برند، سلسله خوانی و انتقال صفحه می باشد. برخی حفاظ، آیه را می خوانند اما برای اتصال آیه، به آیه ی بعد، دچار مشکل می شوند و به همین نحو در انتقال صفحه.

یکی از برکات دیگر این روش، برطرف شدن این دو مشکل است چرا که شما با توجه به موضوع آیه، آن را در صفحه برجسته کردید و لذا ارتباط بین آیات را دانسته و در نتیجه، هنگام سلسله خوانی و انتقال صفحه، بسیار کمتر مشکل خواهید داشت.

اگر دقت کنید، آیاتی که داستانی را ذکر می کنند را راحت تر حفظ کرده و سهل تر آنها را به یاد می آورید. چرا؟ به این دلیل که ارتباط بین آیات برای شما روشن است. روش فوق این مهم را، همانند آیات داستانی، برای شما میسر می نماید.

شیوه ی اتخاذ آیات برجسته در هر صفحه

از آنجایی که آیات برجسته در هر صفحه بر اساس موضوع انتخاب می شوند، پیشنهاد می شود که در صفحات هر سوره، از موضوعات مختلف و متفاوت استفاده شود. برای نمونه سوره ی مبارکه ی بقره که دارای چهل و نه صفحه می باشد در هر صفحه، یک موضوع انتخاب شده و در نتیجه شما چهل و نه موضوع متفاوت از سوره ی مبارکه ی بقره، به عنوان آیه ی برجسته در هر صفحه خواهید داشت.

استفاده از تفاسیر موضوعی شما را در انتخاب آیه ی برجسته کمک می کند و یا اگر ذهنیتی در مورد آیه ای داشتید می توانید با انتخاب موضوع، برای آیه ی مد نظر، همان را برای خود برجسته کنید.

بعد از انتخاب یک آیه به عنوان آیه ی برجسته، آن را در صفحه ی قرآن حفظ خود، رنگی کنید که برجسته بودن آن در یک نگاه کاملا مشهود باشد. بدین سان با باز نمودن صفحه قرآن، کاملا آیه ی مد نظر به چشم آمده و توجه شما را به خود جلب می کند.

قرآن حفیظ (سوره ی مبارکه ی بقره) که به اهتمام واحد تحقیقات موسسه علمی فرهنگی عصر قرآن، به چاپ رسیده، بر اساس همین روش بوده و لذا حفاظ گرامی می توانند با تهیه قرآن مذکور، از آن بهره مند گردند. برای اطلاع از جزئیات بیشتر مزیت این قرآن، می توانید به سایت مجموعه رجوع فرمایید.

(لازم به ذکر است که چاپ سایر سور، بر اساس روش مذکور در حال اقدام می باشد)

دسته بندی اطلاعات هر سوره

 از روشهای بسیار کارامد و نوین در حفظ و یا تثبیت سور قرآنی، دسته بندی آنها بر اساس موضوعات مطرح شده در هر سوره می باشد که خود، نوعی برجسته سازی محسوب می گردد.

با توجه به این مهم می توانید بسیار سریع تر به آیه ی مد نظر، دست پیدا کرده و جایگاه آن را به ذهن آورده و نهایتا آن را تلاوت کنید.

برای نمونه به دسته بندی موضوعی سوره ی مبارکه ی بقره توجه فرمائید:

فضای سوره مبارکه بقره:

{صفحه ی 2 الی 5}

بحثهایی در مورد صفات متقین، کفار و منافقین، تحدی، بشارت به مومنان و صفات فاسقین  {صفحه ی 6 الی 16}

بحثهایی در مورد خلقت حضرت آدم (ع) و سجده ی بر او، بررسی برخی حالات بنی اسرائیل {صفحات 17 الی 21}

بحث ناسخ و منسوخ، نقد برخی صفات و تفکرات اهل کتاب، اشاره به قسمتی از داستان حضرت ابراهیم و اسماعیل و یعقوب (ع) {صفحات 22 الی 26}

بحثهایی در خصوص تغییر قبله، اشاره به مشکلات دنیا، حفظ شعائر، آیات توحیدی و حرمت برخی مأکولات {صفحات 28 الی 32}

بحثهایی در خصوص وجوب قصاص، روزه و ماه رمضان، فلسلفه وجود ماه، قتال و برخی احکام حج {صفحات 33 الی38}

بحثهایی در خصوص وضعیت مردم در دنیا، انفاق، شراب و قمار، احکام بانوان {صفحات 39 الی 49}

بحثهایی در مورد برخی احکام نماز، قرض، داستهایی از بنی اسرائیل (طالوت و جالوت)، آیت الکرسی، بخشی از سرگذشت عزیر نبی و حضرت ابراهیم (ع)، وضعیت انفاق کنندگان، ربا و تجارت 

به خاطر سپردن این فضا، در حفظ اولیه ی سوره و یا در امر تثبیت، بسیار موثر و کارامد است و نتایج شگرفی را به دنبال خواهد داشت و همانطور که اشاره شد، احاطه معنایی حافظ به عمده ی مطالب هر سوره، در زمره ی  توانمندیهای علمی بسیار مطلوب یاد می شود

استفاده از تکنیک اعداد در امر برجسته سازی

می دانید که اعداد در برجسته کردن اطلاعات در ذهن نقشی بسیار تعیین کننده دارند. مرتب سازی و فایل بندی انبوه اطلاعات در ذهن، توسط اعداد انجام می پذیرد و هرگز نمی توان نقش اعداد در رسیدن سریع به اطلاعات طبقه بندی شده را نادیده گرفت.

می دانیم که قرآن صد و چهارده سوره دارد. در روش مذکور پیشنهاد می شود که شما بر اساس سوره، قرآن را حفظ کنید و نه بر اساس جزء و بعد از اتمام هر سوره، تثبیت و پاسخ آن، منتقل به سوره ی بعدی شوید.

تجربه نشان داده که ماندگاری حفظ سور در مقایسه با حفظ جزء، در ذهن بیشتر است. مخصوصا زمانی که حافظ بر اساس مفاهیم قرآن را حفظ کند.

به نکاتی در استفاده اعداد در جهت برجسته کردن اطلاعات و در نتیجه بهتر حفظ کردن و یا بازآوری سریع تر آنها، توجه فرمایید:

-   ترتیب عددی نام سور را حفظ نمایید. یعنی بتوانید نام صدوچهارده سوره را از اول تا آخر بیان نمایید.

- صفحات آغاز و پایان سور را به ذهن بسپارید. برای نمونه به خاطر داشته باشید که سوره ی مبارکه ی بقره از صفحه 2 شروع شده و در صفحه ی 49 پایان می پذیرد و به همین شکل سایر سور قرآن.

-  به خاطر سپردن عدد آیه ی  برجسته شده در هر صفحه، به شما در امر تکنیک برجسته سازی آیه کمک می کند و سریع تر جایگاه آن به ذهن تبادر پیدا می کند.

-  سعی نکنید که کل سوره را با توجه به شماره ی تک تک آیات، حفظ کنید. (زیرا تشابه و کثرت اعداد در ذهن اخلال ایجاد می کند. فقط عدد آیه ی برجسته را به ذهن بسپارید)

-  سعی کنید فضای معنایی سوره را با توجه به عدد صفحات، حفظ کنید.( حفظ فضای موضوعی سوره همراه با صفحه، همانند سوره ی بقره که ذکرش گذشت) مثلا در سوره ی مبارکه ی بقره، به خاطر بسپارید که از صفحه 2 الی 5 چه مسائلی مطرح شده و به همین ترتیب تا آخر سوره.

اصل چهارم

استفاده از تکنیک کتابت

از نظر علمی هرآنچه را که انسان مکتوب می کند، در ذهنش ماندگارتر است و از همین روست که در روایات هم، توصیه به نگارش علم برای حفظ و ماندگاری آن شده است. نوشتن خط به خط قرآن که کاری است طاقت فرسا و خسته کننده و چه بسا کسانی که از این روش استفاده می کنند، به خستگی های زود رس گرفتار شده و از ادامه ی راه باز مانند.

اما شبیه سازی قرآن به روش ذیل می تواند علاوه بر استفاده از تکنیک کتابت، در امر حفظ به شما کمک شایانی کند.

-  دفترچه ای را تهیه نمایید و صفحات آن را مانند صفحات سوره ی مد نظر شماره گذاری کنید. دقت کنید که شماره گذاری صفحات دقیقا همانند شماره گذاری صفحات قرآن شما باشد.

-  آیه ای که در قرآنتان رنگی کردید ( به عنوان آیه ی برجسته) را در دفتر خود بنویسید و موضوع را ذیل آن یادداشت نمایید.

-  دقت کنید جایگاه آیه در دفتر و یا دفترچه ی شما، همان جایگاه آیه در قرآن باشد. مثلا اگر آیه ی برجسته، بالای صفحه بود، شما هم آن را در بالای صفحه ی دفتر خود بنگارید و اگر آیه در میانه و یا پایین صفحه بود، شما همان را دقیقا شبیه سازی کنید. طوری عمل کنید که هر زمان دفتر خود را می نگرید، جایگاه آیه در صفحه ی قرآن، بلافاصله به ذهن شما تبادر پیدا کند.

-  در صفحه دفتر و یا دفترچه ی خود غیر از عدد صفحه، عدد آیه ی برجسته و خود آیه ی برجسته و موضوع آن، چیز دیگری ننویسید و اصطلاحا صفحه را شلوغ نکنید. در واقع هر برگ از صفحه ی دفتر شما، متعلق به یک آیه است و آن، همان آیه ی برجسته با ذکر موضوعش می باشد

 حفظ قرآن باید با داشتن تصویر قوی از آیه و صفحه یا صفحاتی که در کلاس و یا بر اساس مطالعات خودتان بوجود آمده، شروع شود. بدین سان که:

-  ابتدا آیه را در صورت طولانی بودن (بیش از یک خط) آن را برای خود بخش بخش کنید ( برای وقف و ابتدا حتما با استاد قرآن م کنید)

-  سپس با در نظر داشتن مفهوم هر قسمت، آن را سه بار  بلند تکرار کنید در حالی که با چشم، آن را از روی قرآن دنبال می کنید. تأکید می شود که تن صدای شما حتما بلند باشد و قرآن را هرگز آهسته و یا ذهنی حفظ نکنید.

-  سپس چشم خود را از قرآن برداشته و آن قسمت را، بدون نگاه به خط قرآن، تکرار کنید و بعد با همین شیوه منتقل به بخش بعدی می شوید.

-  بعد از اتمام هر بخش، مجدد از ابتدای آیه، همه ی بخشهای آیه را بدون نگاه به خط قرآن بخوانید و به همین سبک تا آخر آیه.

-  بعد از اتمام هر آیه، مجددا از اول صفحه، تمام آیات را پشت سر هم تلاوت نموده تا ارتباط بین آیات و جایگاه آنها در صفحه، در ذهن شما ماندگار شود.

لازم به ذکر است که تعداد تکرار هر بخش، بستگی به آمادگی ذهنی شما دارد. برخی نیاز به تکرار پنج باره و یا ده باره دارند و برخی بیشتر . طبیعی است که هر چه تکرار اولیه بیشتر باشد، کیفیت حفظ شما مطلوب تر خواهد شد.

استفاده ی بهینه از توانایی بصری (نگاه مستقیم چشم به خطوط قبل از حفظ) در کیفیت حفظ آیات، بسیار تأثیر گذار و مهم است.

----- یکی از مشکلات حفاظ قرآن و شاید سخت ترین مرحله کار آنها مرحله تثبیت محفوظات است.

همان گونه که بزرگان گفته اند: الدَّرْسُ حَرْفٌ و التَّکرارُ الفٌ ، تکرار نکردن محفوظات و بی توجهی به آنها موجبات فراموشی و از یاد رفتن محفوظات و به هدر رفتن زحماتی که حافظ کشیده است را به دنبال دارد. لذا برای حفظ این سرمایه عظیم معنوی باید مسئله تثبیت محفوظات را جدّی گرفت. در این راستا نکات زیر به محضر خوانندگان عزیز این نشریه تقدیم می گردد.

الف) مرحله تثبیت با توجه به طول مدت حفظ متفاوت خواهد بود؛ به گونه ای که اگر کسی مدت حفظ او یکساله بوده است، باید حداقل 6 سال تمرین مداوم داشته باشد تا به مرحله تثبیت محفوظات برسد و هر مقدار مدت حفظ طولانی تر باشد، مدت تثبیت به همان نسبت کوتاه تر می گردد.

ب) بهترین راه تثبیت محفوظات تکرار روزمرّه ایات است که حداقل خواندن روزی 2 جزء برای حافظات کل تا مدت 3 سال ضروری می رسد. شیوه های تکرار در مقاله های قبل مورد بررسی قرار گرفته است.

ج) یکی از مهم ترین نکاتی که منجر به تثبیت محفوظات می گردد، وارد کردن قرآن به عرصه زندگی و در ارتباط بودن با ایات است. کسی که در خلال ساعات شبانه روز هیچ گونه احساس نیازی به ارتباط با قرآن پیدا نمی کند ، قرآن وارد زندگی او نشده است. برای این منظور، موارد زیر به عنوان پیشنهاد خدمت خوانندگان عزیز تقدیم می گردد:

تدریس قرآن در زمینه های مختلف خصوصاً دایر کردن جلسه حفظ از بهترین و مفیدترین راهها برای وارد کردن قرآن به عرصه زندگی شخص است.

تدریس قرآن از فضیلت فراوانی نزد اهل بیت علیهم السلام برخوردار است. در روایتی از حضرت صادق علیه السلام نقل شده است که همه موجودات حتی ماهیان دریا برای معلم و متعلّم قرآن استغفار می کنند.

اکنون که شما از مقام متعلّم و آموزنده قرآن فارغ شده اید، باید به مقام آموزگاری قرآن نایل شوید تا هم از فیض فراوان آن بهره مند شوید و هم در سایه ارتباط مستمرّ با نوآموزان به تکرار محفوظات و تثبیت آن بپردازید.

آشنایی با فضایل سور و ایات قرآنی و برنامه ریزی برای عمل به آنها خصوصاً در ایام خاص مانند ماه مبارک رمضان. به عنوان مثال خواندن سوره واقعه در هر شب تأکید شده است و سبب افزایش روزی است. خواندن سوره های اسراء و کهف در سفارش شده و روایت است که هر کس سوره اسراء را در هر بخواند نمیرد تا حضرت مهدی علیه السلام را دریابد.

در شبهای ماه مبارک رمضان خواندن هزار رکعت نماز به شیوه ای خاص که در مفاتیح الجنان شرح داده شده، فضیلت فراوانی دارد و اگر کسی در حال نماز قرآن بخواند، ثواب مضاعفی می برد. چقدر خوب است که در هر رکعت از این هزار رکعت بخشی از محفوظات خود را بخوانیم و بدین وسیله کل قرآن را در نماز ختم کنیم. همان گونه که برادران اهل سنت هم به این عمل با فضیلت پای بند هستند. البته نمازهای شبهای ماه رمضان در عین فضیلت فراوانی که دارد، باید به صورت فرادا خوانده شود و به جماعت خواندن این نمازها بدعت و حرام است.

این نکته را نیز در این بخش اضافه می کنیم که به فتوای فقهای شیعه، خواندن یک سوره کامل پس از حمد، در نمازهای مستحبی لازم نیست و بنابراین حافظ قرآن می تواند در هر رکعت خود یک صفحه و یا کمتر و بیشتر از قرآن را بخواند.

3. بهره بردن از ایات در زندگی روزمرّه برای تفهیم بسیاری از مقاصد. همان گونه که می دانید عده ای از حفاظ از این توانایی برخوردار هستند که بسیاری از خواسته های خود را با ایات قرآن بیان کنند. این مهارت بدون تمرین به دست نمی اید و حافظان قرآن می توانند با توجه به معانی ایات و استفادة از آنها در محاورات خود، علاوه بر کسب فیض و نورانیت، به تکرار و ترویج ایات در جامعه و تثبیت محفوظات بپردازند؛ همان گونه که فضّه» خادمه حضرت زهرا سلام الله علیها، مدتها جز با قرآن سخن نگفت.

د) بعد از پایان دوره تثبیت و ملکه شدن ایات در ذهن ، نیاز به تکرار ایات کمتر می شود، اما باز هم حافظ قرآن از تکرار بی نیاز نیست و حداقل باید روزی نیم تا یک جزء را از حفظ قرائت نماید.

بهترین راه تثبیت محفوظات تکرار روزمرّة ایات است که حداقل خواندن روزی 2 جزء برای حافظات کل تا مدت 3 سال ضروری می رسد.

یکی از مهم ترین نکاتی که منجر به تثبیت محفوظات می گردد، وارد کردن قرآن به عرصه زندگی و در ارتباط بودن با ایات است.

1ـ برای حفظ قرآن روش های گوناگونی بیان و تبیین شده که هر کدام در جای خود، دارای ویژگی هایی است و هرکس نیز امکان دارد بر اساس استعداد، ذوق و سلیقه، شرایط شخصی و تجربه عملی خویش، دارای روش خاص وشخصی در حفظ قرآن باشد. ولی روش پیشنهادی ما در حفظ قرآن، بر مبنای حفظ تفکیکی» آیات، صفحات،سوره ها و جزءهای قرآن و سپس بر مبنای حفظِ ترکیبی» و تکرار آن ها بر اساس قسمت های سه» تایی ـ سه» تاییاست.

توضیح این روش بدین گونه است که باید هر صفحه از قرآن را، سه آیه ـ سه آیه، و هر سوره از قرآن را، سه صفحه ـسه صفحه، و هر جزء از قرآن را، سه سوره سه سوره تقسیم کنید. مثلاً اگر یک صفحه از قرآن، مانند صفحه 573قرآن هایی که با رسم الخط عثمان طه» است، دارای 15 آیه، یعنی آیه 14 تا 28 سوره جن» است، باید به پنج قسمتِ3 آیه»ای، و چنان چه یک سوره از قرآن، مانند سوره یس» دارای حدود 6 صفحه است، باید به دو قسمتِ 3صفحه»ای، و در صورتی که یک جزء از قرآن، مانند جزء بیست و هشتم» دارای 9 سوره است، باید به سه قسمتِ 3سوره»ای تقسیم نمایید. سپس باید آیه های هر قسمت را، یک بار به صورت جدا ـ جدا و یک آیه ـ یک آیه و باتفکیک» از آیات قبلی و بعدی شان حفظ کنید تا آیات الهی به صورت تک به تک» و جزء به جزء» به حافظه تانسپرده شوند. و بار دیگر باید آن ها را به صورت ارتباط و پیوند و ترکیب» با آیات قبلی و بعدی شان نیز تکرار و حفظنمایید تا آیات به صورتِ مجموعه ای و کل به کل نیز به حافظه تان سپرده شوند.

تشریح عملی این روش بدین گونه است که با صدای آشکار، آیه اول از سوره مورد نظرتان را به صورت جدا وتفکیکی و بدون ارتباط با آیه دوم، بخوانید و تکرار نمایید تا حدی که این آیه را، به طور کامل و صحیح و روان و آسان،حفظ نمایید. سپس به سراغ آیه دوم بروید و آن را نیز، به صورت جدا و تفکیکی و بدون ارتباط با آیه اول و سوم،بخوانید و تکرار کنید تا حدی که آیه دوم را هم، به طور کامل و صحیح و روان و آسان، حفظ کنید. آن گاه به سراغ آیهسوم بروید و آن را نیز، به صورت جدا و تفکیکی و بدون ارتباط با آیه دوم و چهارم، بخوانید و تکرار نمایید تا حدی کهآیه سوم را هم، به طور کامل و صحیح و روان و آسان، حفظ نمایید.

در پایانِ نخستین قسمت سه آیه ای، دوباره، آیات اول تا سوم را، با یکدیگر و پشت سر هم و به صورت ترکیبی،بخوانید و تکرار کنید تا حدی که مجموع هر سه آیه را، با هم و به طور کامل و صحیح و روان و آسان، حفظ شود.

علت این امر، آن است که اگر آیات قرآن را جدا ـ جدا و یکی ـ یکی و به صورت تفکیکی حفظ کنید، ولی با یکدیگرحفظ ننمایید، ممکن است نتوانید آیاتی را که جدا ـ جدا و یکی ـ یکی حفظ کرده اید، بار دیگر به صورت متصل ومرتبط با آیات قبلی و بعدی شان و به ترتیب یکدیگر، از حفظ بخوانید و بازگو کنید و یا نزد دیگران ارائه نمایید. ایننکته ای مهم است که باید کاملاً آن را رعایت کنید.

اکنون به سراغ آیاتِ دومین قسمتِ سه آیه ای، یعنی آیات چهارم تا ششم، بروید و آن ها را، همانند آیات اول تاسوم، بخوانید و تکرار نمایید تا حدی که این سه آیه را هم، به طور جداگانه و بدون ارتباط با آیات قبلی و بعدی شان،حفظ نمایید. سپس مجموع هر سه آیه چهارم تا ششم را، با یکدیگر و پشت سر هم و به صورت ترکیبی، بخوانید وتکرار کنید تا حدی که مجموع هر سه آیه را، با هم، حفظ کنید. در پایانِ دومین قسمتِ سه آیه ای، دوباره، آیات اول تاششم را، با یکدیگر و پشت سر هم و به صورت ترکیبی، نیز بخوانید و تکرار کنید تا حدی که مجموع هر شش آیه را، باهم حفظ کنید.

اینک به سراغ آیاتِ سومین قسمت سه آیه ای، یعنی آیات هفتم تا نهم، بروید و آن ها را، همانند آیات اول تا سوم،بخوانید و تکرار نمایید تا حدی که این سه آیه هم، به طور جداگانه و بدون ارتباط با آیات قبلی و بعدی شان، حفظشود. سپس مجموع هر سه آیه هفتم تا نهم را، با یکدیگر و پشت سر هم و به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار کنید تاحدی که مجموع هر سه آیه را، با هم، حفظ نمایید. در پایان سومین قسمت سه آیه ای، دوباره، آیات چهارم تا نهم را ـنه آیات اول تا نهم (دقت کنید) ـ با یکدیگر و پشت سرهم و به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار کنید تا حدی کهمجموع هر شش آیه را، با هم، حفظ کنید. حفظ آیات را، با همین روش و به صورت سه آیه ـ سه آیه، آن قدر ادامه دهیدتا این که همه آیاتِ یک صفحه از قرآن را حفظ نمایید. در پایان، دوباره، کل آیاتِ این صفحه را، از اول تا آخر، بخوانیدو تکرار کنید تا آیات آن صفحه، به صورت مجموعه ای و ترکیبی، نیز حفظ شود.

پس از حفظ کامل و صحیح یک صفحه از قرآن، اینک به سراغ صفحه دوم قرآن بروید و آیات صفحه را نیز، همانندصفحه اول و به همان صورتِ تفکیکی و ترکیب که گفته شد، حفظ کنید. پس از حفظ کامل و صحیح صفحه دوم بهسراغ صفحه سوم قرآن بروید و آیات آن صفحه را نیز، همانند صفحه اول و دوم، حفظ نمایید. پس از حفظ کامل وصحیح صفحه سوم، دوباره، کل آیاتِ صفحه اول تا سوم را با یکدیگر و پشت سر هم و به صورت ترکیبی، بخوانید وتکرار کنید تا حدی که مجموع هر سه صفحه را، با هم، حفظ نمایید.

اکنون به سراغ آیاتِ دومین قسمتِ سه صفحه ای، یعنی آیات صفحه چهارم تا ششم، بروید و آن ها را، همانند آیاتصفحه اول تا سوم، بخوانید و تکرار کنید تا حدی که آیات این سه صفحه را هم، به طور جداگانه و بدون ارتباط با آیاتصفحات قبلی و بعدی شان، حفظ کنید. آن گاه، مجموع هر سه صفحه چهارم تا ششم را، با یکدیگر و پشت سرهم و بهصورت ترکیبی، بخوانید و تکرار نمایید تا حدی که مجموع آیات هر سه صفحه، با هم حفظ گردد. در پایانِ دومینقسمتِ سه صفحه ای، دوباره، آیاتِ صفحه اول تا ششم را، با یکدیگر و پشت سر هم و به صورت ترکیبی، بخوانید وتکرار نمایید تا حدی که مجموع هر شش صفحه را، با هم، حفظ نمایید.

اینک به سراغ آیاتِ سومین قسمتِ سه صفحه ای، یعنی آیات صفحه هفتم تا نهم، بروید و آن ها را، همانند آیاتصفحه اول تا سوم، بخوانید و تکرار نمایید تا حدی که آیات این سه صفحه را هم، به طور جداگانه و بدون ارتباط باآیات صفحات قبلی و بعدی شان، حفظ کنید. سپس مجموع آیات هر سه صفحه هفتم تا نهم را، با یکدیگر و پشت سرهم و به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار کنید تا حدی که آیات مجموع هر سه صفحه، با هم، حفظ شود. در پایانسومین قسمتِ سه صفحه ای، دوباره، آیات صفحات چهارم تا نهم را ـ نه آیات صفحات اول تا نهم (دقت کنید) ـ بایکدیگر و پشت سر هم و به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار کنید تا حدی که مجموع هر شش صفحه را، با هم حفظنمایید. حفظ آیاتِ صفحات را، با همین روش و به صورت سه صفحه ـ سه صفحه آن قدر ادامه دهید تا این که آیاتهمه صفحات یک سوره از قرآن را حفظ نمایید. در پایان، دوباره، کل آیات صفحات این سوره را، از اول تا آخر،بخوانید و تکرار کنید تا آیات آن سوره را به صورت مجموعه ای ترکیبی، حفظ کنید.

پس از حفظ کامل، صحیح، روان و آسان یک سوره از قرآن، اینک به سراغ سوره های بعدی قرآن بروید و آیات آنسوره ها را نیز، همانند سوره اول و به همان صورت تفکیکی و ترکیبی که گفته شد و براساس سه سوره ـ سه سوره،حفظ کنید و حفظ سوره ها را آن قدر ادامه دهید تا این که همه آیات یک جزء از قرآن را حفظ نمایید. در پایان، دوباره،کل آیات این جزء را، از اول تا آخر، بخوانید و تکرار کنید تا آیات آن جزء را، به صورت مجموعه ای و ترکیبی، نیز حفظنمایید.

پس از حفظ کامل، صحیح، روان و آسان یک جزء از قرآن، اینک به سراغ جزءهای بعدی قرآن بروید و آیات آنجزءها را نیز، همانند جزء اول و به همان صورت تفکیکی و ترکیبی که گفته شد و بر اساس سه جزء ـ سه جزء حفظنمایید و حفظ جزءها را آن قدر ادامه دهید تا اینکه همه آیات سی جزء قرآن را، به طور کامل و صحیح و روان و آسان،حفظ کنید و با عنایات خدای سبحان و توجهات امام زمان (عج) حافظ کل قرآن» شوید.

با توجه به آن چه گفته شد، در صورتی که بخواهید مثلاً صفحه 373 را که طبق قرآن های با رسم الخط عثمان طه»دارای 15 آیه است، با این روش، حفظ نمایید، باید به ترتیب زیر عمل کنید:

یک. حفظ آیه اول

دو. حفظ آیه دوم

سه. حفظ آیه سوم

چهار. حفظ آیه اول تا سوم

پنج. حفظ آیه چهارم

شش. حفظ آیه پنجم

هفت. حفظ آیه ششم

هشت. حفظ آیه چهارم تا ششم

نه. حفظ آیه اول تا ششم

ده. حفظ آیه هفتم

یازده. حفظ آیه هشتم

دوازده. حفظ آیه نهم

سیزده. حفظ آیه هفتم تا نهم

چهارده. حفظ آیه چهارم تا نهم (نه آیه اول تا نهم)

پانزده. حفظ آیه دهم

شانزده. حفظ آیه یازدهم

هفده. حفظ آیه دوازدهم

هجده. حفظ آیه دهم تا دوازدهم

نوزده. حفظ آیه هفتم تا دوازدهم (نه آیه اول تا دوازدهم)

بیست. حفظ آیه سیزدهم

بیست و یک. حفظ آیه چهاردهم

بیست و دو. حفظ آیه پانزدهم

بیست و سه. حفظ آیه سیزدهم تا پانزدهم

بیست و چهار. حفظ آیه دهم تا پانزدهم (نه آیه اول تا پانزدهم)

چنانچه بخواهید مثلاً سوره یس» را که طبق قرآن های با رسم الخط عثمان طه»، دارای 6 صفحه است، با اینروش حفظ کنید، باید به ترتیب زیر عمل نمایید:

یک. حفظ صفحه اول

دو. حفظ صفحه دوم

سه. حفظ صفحه سوم

چهار. حفظ صفحه اول تا سوم

پنج. حفظ صفحه چهارم

شش. حفظ صفحه پنجم

هفت. حفظ صفحه ششم

هشت. حفظ صفحه چهارم تا ششم

نه. حفظ صفحه اول تا ششم

اگر بخواهید مثلاً جزء 28 قرآن را که دارای 9 سوره است، با این روش، حفظ نمایید، باید به ترتیب زیر عمل کنید:

یک. حفظ سوره اول

دو. حفظ سوره دوم

سه. حفظ سوره سوم

چهار. حفظ سوره اول تا سوم

پنج. حفظ سوره چهارم

شش. حفظ سوره پنجم

هفت. حفظ سوره ششم

هشت. حفظ سوره چهارم تا ششم

نه. حفظ سوره اول تا ششم

ده. حفظ سوره هفتم

یازده. حفظ سوره هشتم

دوازده. حفظ سوره نهم

سیزده. حفظ سوره هفتم تا نهم

چهارده. حفظ سوره چهارم تا نهم (نه سوره اول تا نهم)

ب

سوالات مفاهیم و کلید سوالات  در تاریخ 23 مرداد ماه منتشر گردید.

سوالات مفاهیم جزء 4 قرآن کریم

1- کدامیک از گزینه های زیر به تعریف حدود الهی نزدیک تر می باشد؟
الف) به هر چیزی که فاصله میان دو چیز باشد         ج) به معنای جلو گیری و منع کردن است
 ب) جمع حد                                                      د) همه موارد
2- کسانی که اموال یتیمان را به ظلم می خورند . ؟
 الف) جز آتشی در شکمهای خود فرو نمی برند و در عاقبت به دوزخ افکنده خواهند شد.
  ب) جز آتشی در شکمهای خود فرو نمی برند و گرفتار آتش خواهند شد.
  ج) جز آتشی در شکمهای خود فرو نمی برند به زودی در آتشی افروخته وارد خواهند شد.
  د) موارد الف و ب
3- اصاَبت (صوب) .؟ به چه معناست؟
 الف) رسید                                                        ج) دچار کرد (متعدی و لازم استعمال می شود)
  ب) فرود آمد                                                     د) همه موارد
4- جمله:گروهی از شما دنیا می خواهد و گروهی آخرت مربوط به کدام بخش از آیه ای در جزء چهارم از میان آیات زیر می باشد ؟
 الف) وَ ما کان لنفسٍ ان تموت (آیه 145 آل عمران)                                             
  ب) آیه آخر سوره آل عمران                                             
  ج) و لقد صدقکم الله (آیه 152 آل عمران)                       
  د) موارد الف و ج

5- با حفظ ترتیب معانی گزینه صحیح را انتخاب کنید ؟(غُزًّی،غازی،غزوا،او کانوا غُزًّی)
 الف) نام پرنده ای،جنگجویان،به صورت سرباز جنگی بودند،به جنگ دشمن رفتن،جمع غازی
  ب) نام پرنده ای، جنگجویان، جمع غازی،به صورت سرباز جنگی بودند،به جنگ دشمن رفتن
  ج) جنگجویان،(غزو)جمع غازی،به جنگ دشمن رفتن،به صورت سرباز جنگی بودند
  د) (غزو)جمع غازی ، جنگجویان، به جنگ دشمن رفتن،یا در جنگ و جهاد بودند
6- ثَلاثَهُ آلاف؟ (معنای عبارت چیست؟)
 الف) سی هزار                                                  ج) سیصد                      
  ب) سه هزار                                                    د) سه هزار سیصد
7- مُؤَجَّل به چه معناست؟
 الف) وقت دار                                                    ج) دارای سر رسید
  ب) عجله                                                        د) الف و ج
8- نداول؟
 الف)به گردش در می آوریم                                  ج) الف و ب
ب) می چرخانیم                                                د) نوعی دلو چاه
9- آیه ای که به مسئله اتحاد میان مسلمین اشاره می کند؟
 الف) وَاعتَصموا آیه 103 آل عمران                          ج) لقد من الله آیه 164 آل عمران            
  ب) آیه آخر آل عمران                                         د) همه موارد
10- مَحق به چه معناست؟
 الف) کاهش سریع                                             ج) کاهش
  ب) کاهش تدریجی                                           د) کاهش همراه با حریق

 سوالات حفط  - جژء 4 قرآن کریم

1- اعراب صحیح واژه الله در آیه 135 سوره آل عمران جمله الا الله و لم یصّرواچیست؟
 (اعراب پایانی کلمه مد نظر می باشد)
الف) فتحه                                                         ج) ضمه                       
  ب) کسره                                                        د) ساکن
2- کدام یا کدامین یک از عبارات زیر در آیه 112 سوره مبارکه آل عمران ضربت» صحیح نمی باشد و در این آیه بدین شکل نیامده است ؟
 الف) ذلک بما عصوا و کانوا یعتدون                         ج)وَ یَقتلوُنَ الانبیاء
  ب)  بِغیر الحق                                                  د) بغیر حق
3- آیه ای هستم یک خطی در پایان صفحه ای از جزء چهارم نام صفحه ی من چیست؟
 الف) إِنّ الذینَ کفروا                                            ج) ثم اُنزلَ علیکم      
  ب) وَ لِیُمحّص الله                                              د)إِذ هَمَّت طائفتان
4- پایان آیات الذین ینفقون 134آل عمران»وفَأتاهمُ الله148آل عمران»به ترتیب چیست ؟
 الف) والله یُحب المحسنین،والله یُحب المحسنین                                             
  ب) انّ الله یحبُّ المحسنین،والله یحبُّ المحسنین                                             
  ج) والله یحبُّ المحسنین،انّ الله یحب المحسنین                       
  د) انّه یحب المحسنین،والله یحبّ المحسنین

5- از ترکیب سه حرف ابتدایی سه کلمه پایانی سه آیه متوالی رمزعام» بدست می آید این سه آیه ی متوالی در کدام صفحه مستقرند ؟
 الف) وَ إِذ اخَذَ الله صفحه 75                                 ج)فَانقَلَبُوا صفحه 73                      
  ب) للرّجال صفحه 78                                         د) و لکم نصف صفحه 79
6- واژه معروف» در کدام یا کدامین یک از آیات زیر آمده است؟
 الف) یوصیکم الله                                                ج) الف و ب                      
  ب) ولکم نصف                                                  د) یا ایها الذین ءامنوا لا یحل
7- واژهطبن» درکدام صفحه آمده است؟
 الف) صفحه 77                                                  ج) صفحه 76
  ب) صفحه 78                                                   د) همه موارد
8- پایان آیهوَلَا یَحسَبنَّ الذینَ یَبخَلون» به چه عبارتی ختم می شود؟
 الف)والله خبیر بما تعملون                                    ج) وَالله بما یعملون بصیر
ب) وَالله بما تعملون خبیر                                      د) من عزم الامور
9- واژهرُشداً» در کدام آیه آمده است؟
 الف) و إن خفتم                                                 ج) و لا تؤتوالسُّفَهاء            
  ب) وَ ءاتوالیَتمَی                                               د) وَابتَلُوا الیَتمَی
10- ضِعَافاً» در کدام صفحه آمده است؟
 الف) صفحه دوم سوره نساء                               ج) صفحه هفدهم جزء چهارم
  ب) صفحه سوم سوره نساء                              د) موارد الف و ج

کلید سوالات مفاهیم

1-د    2-ج    3-د    4-ج    5-د    6-ب    7-د    8-ج    0-الف    10-ب

 کلید سوالات حفظ

1-ج    2-ب    3-د    4-الف    5-ج    6-د    7-الف    8-ب    9-د    10-د